PHẨM TIẾT

                                                           PHẨM TIẾT

                                                  “ Chữ trinh đáng giá ngàn vàng …

                                                     Chữ trinh còn một chút này …

                                                     Chữ trinh kia cũng có ba bảy đường “ …

                                                                                      ( Nguyễn Du )

          Việc tìm ra ngôi mộ cổ ở  vùng lòng hồ trong khu vực thuỷ điện sông Đà khiến tôi lại lên Tu Lý , huyện lỵ Đà Bắc . Ông Quách ngọc Minh ( bạn đọc đã làm quen ông qua hai truyện ngắn Kiếm Sắc và Vàng Lửa của tôi ) ngờ rằng ngôi mộ này là của bà Ngô thị Vinh Hoa sống cách đây gần hai trăm năm . Truyền thuyết người Mường vùng này kể rằng bà đã lập ra dòng họ Quách .

    Hôm dời mộ từ khu vực lòng hồ lên Tu Lý tôi đã đến xem . Mộ ở vuông đất hẹp , bằng phẳng , cách bờ sông Đà 250 mét , độ cao 16 mét kể từ mặt sông  . Bao nhiêu năm nay chưa bao giờ nước lũ sông Đà ngập đến chỗ này .

    Nhìn bề ngoài , ngôi mộ cổ không khác một gò mối lớn . Đào sâu 3 mét thấy voỉa gạch . Người chết táng theo lối xưa , trong quan ngoài quách . Quan tài làm bằng gỗ quý , ván dài tám phân , dăm gỗ nhỏ , đưa ra ngoài trời có mầu mận chín . Quan tài chạm trổ đơn giản nhưng đẹp mắt . Khi bật nắp quan tài , thấy có một lớ vải lụa hồng . Dưới lớp vải lụa hồng là một màng trong suốt như thạch hiện lên hình một phụ nữ đẹp rự rỡ , khuôn mặt tươi tỉnh như người sống , trang phục xiêm y lộng lẫy . Đây là ngôi mộ kết . Tất cq3 chúng tôi thảy đều kinh hoàng . Thoắt cái , một làn sương mờ trong quan tài ùn lên phủ kín chung quanh . Muời phút sau , làn sương tan hết , trong quan tài chỉ còn một bộ xương đen như mun , lớp vải lụa hồng cũng không thấy nữa . Trong quan tài đầy vụn chè khô lẫn ở đấy rất nhiều đồ trang sức quý giá .

    Ông Quách ngọc Minh tự tay rửa sạch từng đốt xương bằng rượu quý và nước thơm đặt vào vuông vải trắng trong tiểu sành . Tôi chưa bao giờ chứng kiến lần bốc mộ nào có ấn tượng mạnh như thế .  Con gái ông Quách ngọc Minh là Quách thị Trinh hỏi tôi có biết gì về người phụ nữ nằm trong ngôi mộ này không ?  Tôi băn khuăn quá . Phải là người mơ mộng và nghiêm khắc mới hiểu rằng biết và không biết đều chỉ là những ước lệ mơ hồ , có tính chất lịch sử hạn chế .

    Câu chuyện này kể về người phụ nữ nằm trong ngôi mộ ấy .

                                                                       ***

          Ngô thị Vinh Hoa là con thứ mười của Ngô Khải . Khải là hậu duệ của Chương Khánh Công Ngô Từ , người đã sinh ra bà Ngô thị Ngọc Dao , mẹ vua Lê Thánh Tông . Ngô Khải là bậc Đại Phú , nhà gần chùa Tiên Tích , chuyên buôn hàng tơ lụa . Nhà Khải kho đụn không khác gì phủ chúa , đầy tớ vài trăm người . Khải giao du rộng , chơi với toàn người sang . Con gái họ Ngô đẹp nổi tiếng Kẻ Chợ , Đời này qua đời khác , nhiều người được tuyển vào cung . Khải có bảy người con gái thì sáu người đều là thiếp yêu của phủ Chúa . Vinh Hoa là con gái út . Khải rất yêu chiều . Khi đẻ ra Vinh Hoa , trên nóc nhà bõng có đám mây ngũ sắc bay đến , toả ánh vàng rực rỡ , khắp nơi hương thơm ngào ngạt . Trên cổ Vinh Hoa cò bảy tràng hoa quấn cổ , xoè lòng tay ra thấy có viên ngọc ở trong , trên khắc ba chữ “ Tri thiên mệnh “ . Khải dựng tóc gáy , lập bàn thờ tạ trời đất . Có người bảo rằng “ Trời mược cửa nhà ông gửi ngọc , liệu mà chăm chút “ .  Vinh Hoa lớn lên , hát hay , đàn giỏi , đẹp lồ lộ , nói câu nào thiêng câu ấy , Khải rất sợ . Tỷ như trời nắng chang chang , nàng buột miệng “ ngày kia trời mưa “ , quả nhiên ngày kia mưa thiệt . Tỷ như có người đi qua , nàng bảo mai ông này chết , quả nhiên người ấy không ốm đau bệnh tật gì ngày đó lăn ra chết . Trai gái lấy nhau thường dắt đến trước mặt nàng nhờ xem , nàng gật đầu là lấy nhau được , nàng lắc đầu thì chịu , ba đầu sáu tay gì lễ cưới cũng không thành .

   Nhà Ngô Khải có cửa hàng tơ luâ gần hồ Gươm . Khi nào Vinh Hoa trông hàng , khách vào mua đông như hội . Ai trót tham đo vải thừa , trả tiền thiếu , khi về nhà nếu không bị chó cắn thì nhà cháy , đại để thế , tai hoạ không lường được . Ở Kẻ Chợ có câu ca :

                                         Biết điều thì tránh Vinh Hoa

                                Quỵt năm cắc bạc mất nhà như chơi

    Năm Kỷ Dậu ( 1789 ) Quang Trung Nguyễn Huệ kéo quân ra Bắc diệt Mãn Thanh xong , tìm cách an dân . Nghe theo lời Trần văn Kỷ , nhà vua cho mời cơm các nhà danh giá thế phiệt trong thành . Khải cũng được mời .

    Khi thiếp mời đưa đến nhà Khải , Khải cho gọi người quản lý tên Phương tới bàn . Khải nói : “ Ta không đi được . Quang Trung là bậc anh tài , hào hùng lắm . Ta ăn lộc nhà Lê , nhưng giờ Quang Trung mời đến nên cư xử thế nào cho phải ? “ . Phương nói : “Đại nhân chớ băn khoăn về chuyện cơ hội hay không cơ hội . Điều ấy vô nghĩa . Có điều Quang Trung đang thịnh , lẽ đời là phải phù thịnh , đại nhân cứ thế mà làm . Ta không phù Quang Trung , sợ cơ ngơi này khó bảo toàn , lấy ai tiếp nối ? Lính Tây Sơn chỉ cho mồi lửa , vu cho tàn quân Tôn Sĩ Nghị  là xong lúc đó ta biết kêu ai ? Không nói gì đến đại nhân bị hại , bọn Phương này cũng mất niêu cơm “ . Khải cười : “ Mày ranh ma lắm , ta nghe mày “ . Nói đoạn , Phương chuẩn bị lễ vạt đi dự tiệc .

    Phương là tên đểu cáng , xuất thân buôn bò , từ lâu có ý hại chủ . Chuẩn bị lễ vật cho chủ , Phương cho vào rương hòm toàn những đồ vàng bạc giả , còn vải lụa quý thì cho cắt vụn ra từng đoạn ngắn . Khải không biết gì , cứ thế cho đầy tớ mang vào cung .

    Bữa tiệc của Quang Trung có đủ mặt mấy trăm gia đình giầu có ở kẻ chợ . Khải ngồi chiếu trên cùng . Vua Quang trung nói : Ta xuất thân áo vải cờ đào , vì nước xả thân , dẹp yên bốn cõi . Thời chiến ta lấy kẻ có sức lực làm điểm tựa , thời bình ta lấy kẻ có trí lực làm điểm tựa . Nay các ông đến đây , đều là những người có của , tức là những người có trí lực cả , ta cho ăn cho uống , xin các ông vì ta mà mở mang công nghệ , bán buôn làm cho nước giầu dân mạnh “ . Bọn Khải lạy tạ , ai cũng vui vẻ , hứa sẽ vì nước mà làm giầu .

    Ăn uống xong , nhân vui vẻ , vua Quang Trung hỏi thức ăn có vừa miệng không . Khải đang say , dại miệng nói rằng : “ Ngon thì có ngon nhưng chưa biết nấu , hơi ghê ghê , có vị lợm “ . Nhà Vua cười lạt không nói năng gì .

    Khách dự tiệc lần lượt dâng vào các lễ vật mừng , đủ đồ ngọc ngà châu báu , sơn hào hải vị rất lạ . Vua Quang Trung đứng xem , trầm trồ thán phục . Đến lượt Khải . Khải cho đầy tớ khiêng vào ba cái rương to , mở ra thấy vàng bạc toàn đồ giả , vải lụa bị cắt ra thành từng mảnh vụn nhỏ . Khải thất sắc , mọi người có mặt thảy kinh hoàng . Vua Quang Trung giận lắm , mắng rằng : “ Yhằng Khải kia , tài bằng cái đấu , khinh ta quá chừng ! Trời cho mày sống đến năm mươi tám tuổi , cướp không biết bao nhiêu lộc thiên hạ , ăn miếng ngon không biết đậy mồm còn chê là lợm > May nhờ phúc tổ , có ít của chìm , như cái đuôi khô , tháng ba ngày tám mang ra gặm , tưởng xênh xang ư ? Xuống địa ngục quỷ sứ lột da mày ! Ta cho mày ăn cứt , xem mày có ghê lợm không “ . Nói rồi nhà Vua cầm phất trần quất ngang miệng Khải , quát tả hữu nọc ra đánh , nhét cứt vào mồm , lột truồng đuổi Khải về nhà .

    Khải về nhà , đau đớn ê chề , căm tức tên Phương lắm . Tên Phương đã bỏ trốn . Đang hoang mang thì đã thấy tướng Tây Sơn là Đặng tiến Đông mang quân đến vây , bắt tịch biên gia sản . Khải khóc lóc kêu oan nhưng không sao được . Vinh Hoa từ trong lầu chạy ra , rẽ đám lính Tây Sơn , quỳ trước mặt Đặng tiến Đông lạy rằng : “ Tướng quân tha cho , việc này ở tên đầy tớ khốn nạn . Thân phụ thiếp hồn nhiên , lỡ phạm đến uy trời . Tướng quân vì thiếp mà xét phải trái , sao chỉ vì một gã buôn bò mà gây oán hận ? “  . Đặng tiến Đông thấy Vinh Hoa xinh đẹp lạ lùng , đánh rơi cả kiếm . Là người có học , Đông biết anh hùng mỹ nhân ở đời đều hiếm , nông nổi phạm đến có tội với trời . Đông bảo rằng : “ Tội của cha nàng đáng chết nhưng quyền tha không phải quyền ta . Nàng muốn giải tội cho cha phải vào cung mà tâu bày “ . Nói rồi Đông quay ra cho lính bao vây dinh thự của Khải , rồi tự mình dẫn kiệu Vinh Hoa vào cung .

    Đặng tiến Đông vào cung , tâu bày sự việc với vua Quang Trung . Nhà vua thấy Vinh Hoa , thốt nhiên rùng mình , hoa mắt , đáng rơi cốc rượu quý cầm tay .  Vinh Hoa nói năng rành rẽ , nhà vua thích lắm . Nhà vua hỏi gì nàng trả lời điều ấy , nói thông cả buổi , kim cổ đông tây thông cả . Bọn Trần văn Kỷ ngồi nghe toát cả mồ hôi . Nhà vua bảo Vinh Hoa hát , nàng gảy đàn hát  :

                                            Mây ngũ sắc ứng điềm lành

                                            Con tạo xoay vần

                                            Ai biết gặp nhau ở đâu ?

                                              Mộng tưởng hão huyền

                                              Muôn dặm đường trường

                                              Khi cỡi voi giục trống đánh thành

                                              Có nhớ ngày xưa đom đóm lập loè ở góc vườn không ?

                                              Có nhớ mẹ ta cạy nanh ở miệng không ?

                                              Mối sầu của ta chỉ có mặt trăng biết

                                              Ngồi trên ngai cao còn biết sợ ai ?

                                              Ngọc tỷ cầm trên tay lo việc nước

                                              Biết lo là được , còn thành bại ở trời ,

                                              Ở nơi người

                                              Người ngoan không nên

                                              Biện bạch có quỷ thần hay không có quỷ thần

                                              Hãy nhìn từng giọt đồng hồ rơi mà run sợ

    Tiếng đàn có khí lạnh , mọi người không ai dám thở . Vua Quang Trung hỏi nhỏ : “ Vận Tây Sơn đượ mấy đời ? “ . Vinh Hoa bảo : “ Sao không hỏi được bao nhiêu ngày “   

    Vua Quang Trung giữ Vinh Hoa lại trong cung , rồi sai Đặng tiến Đông rút quân khỏi nhà Khải . . Khi Đông đến nhà Khải thì Khải đã hổ thẹn treo cổ tự tử . Vua Quang Trung thương sót , hối lại thì đã muộn . Nhà vua đang đêm xoã tóc , đi chân đất , vừa đi vừa vấp , chạy vào báo cho Vinh Hoa  việc Khải mất . Vinh Hoa lập bàn thờ ngay trong cung , thắp hương tạ linh hồn Khải rồi bảo : “ Bệ Hạ hỏi bận lòng , phận nào phận nấy . Trời chỉ nhờ có của sinh , có ai giữ được bố mẹ sống một nghìn năm ?  Bệ Hạ có thương , cho mở kho lấy một đấu vàng để trả đạo hiếu “ . Nhà vua gật đầu , khi ra gặp Trần văn Kỷ , nhà vua bảo : “ Ta nóng nảy đã đành , ta có lý của ta . Còn cái lũ nhà giầu khốn nạn , chỉ biết mỗi thân mình . Khải bị hạn , sao không có đứa nào đứng ra kêu hộ một tiếng ? “ . Trần văn Kỷ tâu : “ Bệ Hạ không hiểu bọn nhà giầu , chúng có thương xót ai bao giờ ? Ta có câu : Có độc mới đủ , có phủ như chó mới giầu … “  Nhà vua lại hỏi : “ Khải khôn khéo thế , bình sinh cẩn thận , sao sơ xuất để bị tên đầy tớ kia lừa ? “ Trần văn Kỷ tâu : “Đời người có vận hạn , Khải không sợ trời , tính ích kỷ , giầu có mà đóng cửa ăn một mình , không biết giúp ai , không biết làm điều phúc , điều thiện , không biết chia lộc cho thiên hạ . Trông thấy người hiền ngoảnh mặt đi , khi hạn đến , tránh sao kịp được  ? Nói chi đến mưu thằng buôn bò , có khi chỉ vì con ruồi cũng làm tan nghiệp “ . Nhà vua gật đầu , cho làm ma khải rất hậu , rồi lệnh truy nã tên Phương . Bắt được hắn , nhà vua sai lột da , tuốt xương , vứt cho chó gặm .

    Vinh Hoa ở trong cung vua Quang Trung rất ân cần , thương xót . Từ quan tới lính không ai không nể vì . Nàng ăn nói khoan hoà , cư xử thông minh lịch lãm , bọn Ngô văn Sở , Ngô thì Nhậm , Đặng tiến Đông , Vũ văn Dũng , Trần văn Kỷ … ai cũng quý trọng nàng ..  Nhiều việc triều chính nàng tham dự , mọi ý kiến luận bàn của nàng vua Quang Trung rất thán phục , làm gì cũng thành . Cũng có khi nàng múa hát cho mọi người xem . Vua Quang Trung nói : “ Ta được Vinh Hoa như được báu vật , một Vinh Hoa bằng ba vạn người “ .

    Tuy vua Quang Trung đối xử ân cần , hết lòng yêu thương chiều chuộn , song Vinh Hoa vẫn một mực không cho nhà vua thành thân . Mỗi khi nhà vua ngỏ ý , nàng đều khéo léo từ chối . Nhà vua rất lấy làm buồn . Tuy hàng ngày vẫn gặp nhau nhưng nhà vua vẫn không làm sao gần gụi được .

    Ổn định xong Bắc Hà , vua Quang trung giao việc triều chính cho bọn Ngô văn Sở rồi kéo quânvề Phú Xuân , đưa cả Vinh Hoa theo , ít lâu sau nhà vua bỗng mật đột ngột . Khi lâm chung có Vinh Hoa đứng hầu bên giường , nhà vua nhìn mãi Vinh Hoa mà không nhắm mắt . Cả triều đình thương cảm . Con trai nhà vua là Nguyễn quang Toản vuốt mắt cho cha nhưng hễ buông tay ra mắt nhà vua lại mở trừng trừng . Đến cả Hoàng Hậu Ngọc Hân cũng thế . Sau Vinh Hoa phải lấy ngón tay út của mình đặt lên hai mí mắt nhà vua thì mắt nhà vua mới nhắm lại được . Sau đấy chỗ ngón tay út của Vinh Hoa đen như chàm , rửa thế nào cũng không sạch .    Từ khi vua Quang Trung mất , nội bộ Tây Sơn rối ren . Nguyễn quang Toản kéo quân vào Tây Sơn đánh bác ruột của mình là Nguyễn Nhạc /Bọn tướng của Tay Sơn là Vũ văn Dũng đánh nhau , chia năm sẻ bảy cơ nghiệp . Năm Tân Dậu ( 1801 ) vua Gia Long Nguyễn Phúc Ánh chiếm Phú Xuân . Nguyễn quang Toản chạy ra Bắc , triều đình xụp đổ “ .

          Khi chiếm Phú Xuân , tướng của Gia Long là Trương viết Thi vào trước , kéo quân thẳng vào hậu cung , cướp được nhiều cung tần mỹ nữ , cướp được cả Ngô thị Vinh Hoa . Quân hồi vô phèng , Thi hốt rất nhiều vàng  bạc . Thi vốn là người lai Việt , sinh ở Ai Lao , xuất thân quản tượng , theo vua Gia Long nhưng thâm tâm có ý không phục .  Khi vua Gia Long vào thành an dân , kiểm kê kho đụn Tây Sơn , thấy chẳng còn bao nhiêu . Nhà vua hỏi Thi : “ Của cải trong kho không có cánh mà bay à ? “ Thi tâu : “ Từ khi Nguyễn Huệ chết , Tây Sơn làm gì có của , chỉ có chuột “ . Nhà vua hỏi : “ Phi tần không cò ai ư ? “  Thi tâu : “Đàn bà trơn mà nhanh như rắn , động ổ là chuồn , biết đâu mà lần ? “  Nhà vua nín lặng không nói năng gì .

    Ít lâu sao có người mật báo với vua Gia Long nhà thi chứa đầy gái đẹp và đồ vàng bạc . Nhà vua giận lắm . đang đêm đến vây nhà Thi , thấy Thi đang ngủ trên giường bèn trói nghiến lại . Tướng của vua Gia Long là Nguyễn văn Thành soi đuốc dẫn nhà vua đi xem xét , quả nhiên đúng như lời mật báo . Nhà vua gọi Thi ra mắng : “  Thằng khốn nạn theo voi ăn bã mía kia , đểu cáng chừng nào . Mày mượn danh ta để đi ăn cướp với chơi gái à ? “ Thi van lạy : “ Bệ Hạ tha cho , Thi theo bệ hạ từ thuở hàn vi , nằm gai nếm mật đắng cay . Nay nghiệp đã thành , muốn hưởng lạc riêng , thế gọi là trả giá đời sống “ . Nhà vua cười nhạt : “ Mày tưởng công mày to ư ? Mày ở gần ta mà không biết ta . Mày kể công với ta làm gì ? Mày chỉ dự vào trò chơi của ta . Trò chơi nào chẳng vô công ?  Mày phạm luật thì mày chịu . Đừng trách ta ác  “ . Thi lại lạy van : “ Bệ hạ , Bệ hạ nói gì vậy ? Đẩy vạn con người vào cuộc đao binh là trò chơi sao ? “  Nhà vua bảo : “ Binh đao là trò chơi của trời . Sao mày hỏi ta ? Ta chơi trò khác . Chơi trò Đế Vương . “   Thi lại lạy van : “ Bệ hạ thương tình ! Vàng bạc trả lại Bệ Hạ ! Phi tần trả lại Bệ Hạ ! Chỉ xin Bệ Hạ ban cho Ngô thị Vinh Hoa ! “ Nhà vua nổi giận : “ Thằng mặt xanh kia ! Kế miệng lỗ cón ham gái đẹp ư ? Ta cho thiến mày ! “  Nói rồi nhà vua sai thiến Thi đuổi về quê quán .

    Nhà vua vào phòng Ngô thị Vinh Hoa , mở cửa ra thấy Vinh Hoa bị trói , trên người không có mảnh vải che . Gia nhân thưa rằng Thi muốn làm nhục Vinh Hoa nhưng nàng không chịu , nhà vua rất thương xót . Nhà vua đến gần , thấy Vinh Hoa đẹp quá , bỗng nhiên xây xẩm mặt mày . Nước từ người Vinh Hoa tiết ra thơm ngát như mùi hoa sữa . Nhà vua thở dài , ngã quay ra đất , ngất lịm đi .

    Vinh Hoa ở trong cung , được nhà vua hết sức yêu chiều .Dần dần nàng hồi tâm lại , đẹp mơn mờn như lộc mùa xuân . Biết Vinh Hoa có tài múa hát , lại có tài đoán định việc trước sau , nhà vua thích lắm , muốn lấy làm vợ . Nguyễn văn Thành can : “ Bệ hạ , bệ hạ Vinh Hoa ở với Nguyễn Huệ bao năm mà Huệ không dám động vào thaân thể . Thần xin bệ hạ giữ lấy mình rồng “ . Nhà vua bảo : “ Thế là Huệ dại . Huệ trọng tinh thần mà bỉ thể xác “ . Thành hỏi : “ Bệ Hạ muốn dùng Vinh Hoa ở phần tinh thần hay thể xác ? “  Nhà vua bảo “ Làm đến đại tướng còn ngu . Bậc Đế Vương giữ nước là ở tinh thần , còn giữ mình là ở thể xác “ . Thành lắc đầu rồi lui ra .

    Vua Gia Long vào cung , tìm Ngô thị Vinh Hoa , nhà vua bảo nàng : “ Ta muốn sở hữu nàng như nuôi con gà con vịt trong nhà “ . Vinh Hoa tâu : “  Bệ Hạ muốn làm vua gà vua vịt hay sao ? “  Nhà vua thở dài ; “ Sứ mệnh Đế Vương thật là sứ mệnh khốn nạn , chỉ được quyền cao cả , không được quyền đê tiện “ . Vinh Hoa tâu : “ Ai cũng phải thế “ .Nói rồi nàng ôm đàn hát .

                              “ Nước có còn không

                                 Nước có mạnh không

                                 Thiên tử là cái gốc lớn thiên hạ

                                 Cây cao bóng cả

                                 Trùm lên muôn dân

                                  Gió mây có biến hoá

                                  Ghi nhớ trong lâm trường

                                  Nhắc ai tự chủ trương

                                  Giữ chữ “ thường “

                                  Chính đạo thuần vương “

    Nhà vua nghe tiếng đàn , mơ màng , gục đầu xuống bàn ngủ thiếp đi . Khi tỉnh dậy , nhà vua không thấy Vinh Hoa đâu nữa , chỉ thấy trên bàn có ghi mấy chữ :

                         “ Thời lai phong tống tạ Đà Giang “

                         ( Thời vận đến , gió đưa lại phía sông Đà )

    Nhà vua sai tìm Vinh Hoa khắp nơi nhưng không thấy . Ít lâu sau , ở vùng huyện lỵ Đà Bắc ( thuộc phủ Hưng Hoá ) người ta vớt được một xác phụ nữ quý tộc trôi trên sông , trên tay có bế một đưa bé con còn sống . Quan sở tại báo việc này với triều đình . Vua Gia Long cho người lên xem xét , nhận ra người chết giống hệt Ngô thị Vinh Hoa . Nhà vua cho làm ma nàng rất hậu , bắt lập miếu thờ . Đứa bé con được những người dân Mường ở đây đón về nuôi . Trong miếu thờ , có đôi câu đối của nhà vua ban , ghi rằng :

                                Sự nhị quân , vĩnh thủ trinh tâm

                                Lưu vạn cổ , bảo tồn phẩm tiết

                                ( Thờ hai vua , vẫn giữ lòng trinh

                                 Lưu muôn thuở , còn nguyên phẩm tiết )

                                                                                       Nguyễn huy Thiệp

                                                                                           Hà Nội 1988